Ευτυχής Συγκυρία. Γράφει ο Μανώλης Βαλσαμίδης

Ευτυχής συγκυρία η έκδοση του Αρχείου του Αλή Πασά από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών ερευνών του εθνικού ιδρύματος ερευνών, την ώρα που το βιβλίο μου έφτανε στο τυπογραφείο. Χρειάζεται μελέτη αρκετού χρόνου πλέον για διασταυρώσεις. Δεν βιάζομαι! Ήδη όμως διαπιστώνεται ότι το αρχείο επαληθεύει και συμπληρώνει τις πηγές που είχα στη διάθεσή μου και επί πλέον επιβεβαιώνει ολίγο μετέωρες υποθέσεις,. Μάλιστα σε σημεία που στο βιβλίο τόλμησα να προχωρήσω ένα βήμα, το Αρχείο μας πηγαίνει ακόμη πιο πέρα. Έχουμε πλέον στοιχεία, με

όνομα και διεύθυνση, για πρόσωπα που απλώς εικάζαμε ότι διαδραμάτισαν κάποιους σοβαρούς ρόλους και για γεγονότα που διατυπώσαμε αμφιβολία ως προς τον χρόνο που συνέβησαν. Έτσι επιβεβαιώνεται:

α) ότι οι παραδομένοι χρόνοι των γεγονότων δεν είναι πάντοτε ακριβείς.

β) ότι ο Αλή είχε φοβερό δίκτυο παρακολούθησης και ενημέρωσης για πρόσωπα και πράγματα στον περίγυρό του και στην κρατική ιεραρχία μέχρι τον Σουλτάνο. Είχε διαβρώσει ακόμα και τον δάσκαλο υποψήφιου Σουλτάνου!

γ) ότι ήταν ανασφαλής. Παρακολουθούσε και αυτούς που ο ίδιος έβαζε να κατασκοπεύουν, ώστε να μην κάνει κανείς κατάχρηση της εμπιστοσύνης του. Παρακολουθούσε τα καθημερινά ως και τα προσωπικά φίλων και αντιπάλων, ακόμη και των συγγενών του. Υποπτεύονταν τους πάντες^. ακόμη και το γαμπρό του και τους γιούς του.

δ) ότι ο γαμπρός του Πασόμπεης, που στρατήγησε στις δύο τελευταίες πολεμικές κατά της Νάουσας επιχειρήσεις, πράγματι έπεσε στη δυσμένειά του. Ο καιρός πάντοτε έχει γυρίσματα. Στον Πασόμπεη αναθέτει ο Σουλτάνος τη στρατηγεία για την εξόντωση του Αλή!

Στις σχέσεις του με τις μεγάλες δυνάμεις επαληθεύεται ότι πήγαινε πάντοτε με τον δυνατό. Είχε άριστο διπλωματικό γραφείο, ήξερε να κολακεύει και να υποχρεώνει τους δυνατούς, ώστε να υπηρετούν με λόγο αμοιβαιότητας τους σκοπούς του. Όταν οι Γάλλοι ήταν δυνατοί, έστειλε στον Ναπολέοντα δώρο την κατασχεμένη συλλογή 120 αρχαίων αγγείων του Έλγιν – Λουτζέρη. Η συμπεριφορά του απέναντι στους Γάλλους, όταν έπεσε η δύναμή τους, ήταν άθλια. Αντίθετα στον Άγγλο στρατηγό των Ιονίων Νήσων παραθέτει τραπέζι στην Πρέβεζα.

Στα οικονομικά θέματα, επαληθεύεται η τακτική του για την αύξηση των εσόδων του και αποκαλύπτεται ότι γινόταν κάτοχος γης πριν γίνει κυρίαρχος μιας περιοχής. Διεισδύει με δικούς του ανθρώπους στα σχολάζοντα τσιφλίκια, νοικιάζει σε δημοπρασίες τα κρατικά, νοικιάζει τους φόρους και μετατρέπει τους αγρότες σε κολίγους του.

Στα της Νάουσας, υπάρχουν έγγραφα διαφωτιστικά πτυχών των όσων συνέβησαν. Ανατρέπονται κάποιες χρονολογίες, όχι τα γεγονότα. Αυτά φωτίζονται με εξ απορρήτων πληροφορίες της άλλης πλευράς. Π.χ. η χρονολογία της συνθηκολόγησης της Νάουσας με τον Αλή, το 1804, πρέπει να αναθεωρηθεί, διότι έγγραφα του 1805 αναφέρουν ότι ο Ζαφειράκης είναι στη Νάουσα ακόμα άρχοντας, αν και παρακολουθούμενος από τον δυσμενώς διατεθειμένο απέναντί του Αλή.

Η πολιτική κατάσταση στη Νάουσα είναι χειρότερη από την περιγραφόμενη στα όσα μας έχουν παραδοθεί. Η θέση που υποστηρίζεται από τον Στέργιο Αποστόλου ότι οι πολιτικές ανωμαλίες και αντιπαλότητες ήσαν υπαρκτές, είχαν διάρκεια και ένταση αποδεικνύεται με έγγραφα ότι ήταν πράγματι έντονες, τάραζαν συνεχώς τη συνοχή της πόλης, φτάνοντας μάλιστα σε απόπειρες εξόντωσης των αντιπάλων.

Επιβεβαιώνεται η διπλωματική νίκη του Ζαφειράκη στην Κωνσταντινούπολη, η αποκατάσταση της τάξης στην πόλη κατά τα αρχικά προνόμια, η κατόπιν χρονοβόρων διαδικασιών έκδοση ειδικού για την περίπτωση Φιρμανιού, αλλά και η διάβρωση του παλατιού από τον Αλή και η επιμονή του να διατηρήσει τον πρώτο λόγο στα πράγματα της Νάουσας και μετά το 1814.

Ενσωματώνοντας ως παράρτημα τα σχετικά με το θέμα μας έγγραφα του Αρχείου, με την  προσθήκη σημειώσεων και παραπομπών, ακόμη και με τη συμπλήρωση των πινάκων, συμπληρώνεται το βιβλίο με τα νέα δεδομένα, γίνεται κατά το δυνατό ευχρηστότερο και κατατοπιστικό.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ:

Έγγραφο 707/13 Ιανουαρίου 1814

Τόπος σύνταξης η Κωνσταντινούπολη

Συντάκτης της αναφοράς ο Χουσείν Μπέης,

καπουτζοχαντάρης του Αλή στην Υψηλή Πύλη

Ελεύθερη απόδοση του εγγράφου

Για την υπόθεση (Μασλαχάτη) της Νιάουστας, τις εκθέσεις (ηλιάμα)του Νταρισάτ αγασή¹, όσα μου είχες στείλει του τα είχα δώσει και τον έκανα γνώστη (βουκούφι) της υπόθεσης κατά την εντολή (έμρι) σου και μου είπε ότι του Μπεκύρ πασά² του γράφω να κάνει έτσι, όπως το απαιτεί η ανάγκη (Ηκτιζάς). Μου είπε ότι έδωσε τις εκθέσεις και σε λίγες μέρες εκδίδεται το Φιρμάνι.

Τα γράμματα απαντήσεις που έγραψε ο Νταρισάτ αγασή, ένα για τον Μπεκύρ Πασά στη Θεσσαλονίκη και ένα για σένα, αφέντη μου, είναι έτοιμα, όπως έτοιμος είναι γι’ αυτό το σκοπό (χαζίρι μαξούς) και ο άνθρωπος που θα σταλεί να καθίσει στη Νιάουστα.

Σήμερα με κάλεσε ο Ταχήρ αγάς³ και μου έκανε φανερό (ηφαντέ) επειδή ο δούλος σου, είχα βάλει παναθιό στην υπόθεση και τον Χουσεΐν αγά Κιουρτσήμπαση, ότι είναι μεταξύ τους πολύ αγαπημένοι και ότι του Χουσεΐν αγά είναι η απόφαση (καράρι).

Τον κουβέντιασα για τη Νιάουστα. Του ανέφερα, αφέντη μου, να κάνει ώστε ο άνθρωπος σου να βρίσκεται εκεί με τον άνθρωπό του, να συνεργάζονται και ο Μπεκύρ πασάς της Θεσσαλονίκης να παίρνει μόνο τις προσόδους (αβαέτια) του και να μην ανακατώνεται, γιατί η επιθυμία (μεράμι) του Κοτζάμπαση Σωτηράκη⁴ και των κατοίκων της Νιάουστας είναι να μη βρίσκεται άνθρωπος του πασά μέσα και να το πάρουν αυτοί στο χέρι τη Νιάουστα.

Εγώ, μου είπε, ο Ταχήρ αγάς, έχω κάνει έντονες συστάσεις στον άνθρωπο όπου θα στείλω, ώστε να μείνει ο άνθρωπος του Αλή, όπως και πρώτα, στη Νιάουστα και του Μπεκύρ πασά στη Θεσσαλονίκη μόνο τις προσόδους του να του δίνουν.  Αυτά μου είπε και σηκώθηκε έκανε μια βόλτα (σεήρι) εκεί που παίζανε το τζερίκι και αποσύρθηκε σε άλλο οντά να γευματίσει.

Ο σκλάβος σου εγώ μπήκα στον  οντά του Κιουρτσήμπαση Χουσέν αγά⁵. Ο Χουσέν αγάς με είπε: τον Μπαλτατζή⁶ οπού θα στείλουμε τον έκανα παραγγελία
(τεμπίχι). Εδώ έχουμε τον αγά, εκεί που πας θα έχεις τον πασά. Θα ακολουθάς όποιες εντολές θα σου δίνει. Έτσι και ακολουθήσεις άλλο δρόμο σε σηκώνομε από εκεί, όπως κάναμε και τον προκάτοχό (σελέφι) σου.

Ύστερα με κάλεσε ο αγάς να με φιλέψει και πήγα. Σαν σηκώθηκε ο σουφράς πήγα πάλι κοντά του και του άνοιξα κουβέντα. Μου είπε ότι τον άνθρωπο του έδωσα ρητή εντολή πρώτα να πάει στον πασά στα Γιάννενα με το Φιρμάνι και ύστερα, όταν γυρίσει στο χωριό (τη Νιάουστα) ας πάει και στον Μπεκύρ πασά.

Μου είπε ακόμη ο Κιουρτσήμπασης Χουσέν αγάς:  Θα σου στείλω τον άνθρωπο στο κονάκι σου να του δώσεις και εσύ αναφορά για τον πασά στα Γιάννενα και τον κουβεντιάζεις όπως το κάνει η ανάγκη.

Ύστερα τον ερώτησα για τα άσπρα και μου είπε: στείλε τα μου με τον Ταχήρ αγά. Χίλια, με ρώτησε, ή δέκα χιλιάδες; Βενέτικα είναι ή γρόσια; Γέλασα ο σκλάβος σου  και του είπα γρόσια είναι. Μου είπε δεν είναι αυτός ο καιρός (βάκτι) για γρόσια, παρά για Βενέτικα, γιατί έχουμε μουσαφίρη τρανό. Φόρο απαιτητό (τεκλήφι)δεν έχετε του είπα και τον ρώτησα για την υπόθεση του Ισούφ Μπέη, σύμφωνα με την εντολή σου. Του φανέρωσα την υπόθεση σαν εξυπηρέτηση. Μου είπε μη σεκλετίζεται. Ο φόβος του είναι αδικαιολόγητος (κουρουντιά).

Οι χρόνοι σας πολλοί, αμήν.

Σημειώσεις

1. Ντασιράτ αγασή, Σεχέρ εμίνης: Είναι ο αρχιαστυνόμος της Κωνσταντινούπολης.

2. Μπεκύρ πασάς: Πασάς της Θεσσαλονίκης, διοικητής στο Σανζάκι, στο οποίο ανήκε και η Νάουσα.

3. Ταχήραγας: Είναι χασζνατάρης του Αμπέρ αγά, λαλά του Σουλτάνου Μαχμούτ Β΄ . Λαλάς = δάσκαλος.

4. Σωτηράκης, Κοτσάμπασης της Νάουσας: Σωτηράκης, κοτσάμπασης της Νάουσας, παρ’ ότι καταλογογραφείται στο Αρχείο του Αλή πασά, δεν υπάρχει. Ασφαλώς είναι ο Ζαφειράκης, ο οποίος αυτή την περίοδο βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη και περιμένει το Φιρμάνι της επανατοποθέτησής του στη Νάουσα ως κοτσάμπαση. Να θυμηθούμε ότι ο Πουκεβίλ τον είχε κάνει Βασίλη. Τι Βασίλης, τι Σωτηράκης, τι Ζαφειράκης! Ένας είναι, ο Ζαφειράκης Θεοδοσίου

5. Χουσεΐν αγάς Κιουρτσίμπασης: Οι υπομνηματιστές του Αρχείου του Αλή δεν μπόρεσαν να τον ταυτίσουν. Από το ίδιο το έγγραφο, το 707, το μόνο που φαίνεται είναι ότι είναι αξιωματούχος της Βαλιντέ Χανούμ, ζει στην Κωνσταντινούπολη και έχει κύριο λόγο στην επιλογή, τις νουθεσίες, την ποδηγέτηση του Μπαλτατζή που στέλνεται στη Νάουσα

6. Μπαλτατζής (Παλτατζής): Μπαλτατζήδες λεγόταν οι προμηθευτές γυναικών και φύλακες στο χαρέμι του Σουλτάνου. Το όνομά τους έχει σχέση με τον διπλής κατεύθυνσης μπαλτά, τον οποίο έφεραν ως δηλωτικό του αξιώματός των. Είχαν το προνόμιο να στέλνονται ως βοεβόδες, εκπρόσωποι της Βαλιντέ Χανούμ, σε πόλεις που τελούσαν υπό την προστασία  της.