Ο διάλογος παρά τους δύσκολους καιρούς προχωρεί.Γράφει ο Μανώλης Βαλσαμίδης

Στις επτά θέσεις που προβλήθηκαν για πυξίδα στο θέμα του λαϊκού δρώμενου των Απόκρεω θα προσθέσω άλλες επτά που τις βλέπουμε, τις ξέρουμε, όσοι παρατηρούμε τα πράγματα με μάτι ερευνητή. Για τις θέσεις που ακολουθούν δεν υπάρχει, όπως και στις πρώτες, δυνατότητα αμφισβήτησης. Πριν όμως, επιτρέψτε μου να υπογραμμίσω τις σύμφωνες με το πνεύμα των όσων σκέπτονται σωστά πάνω στο θέμα,  θέσεις του φίλου καθηγητή Τ.Ε.Ι. συμπολίτη Νίκου Σπάρτση, όπως εκτέθηκαν σε πρόσφατη δημοσίευσή του στα Μ. Ν. και τις οποίες προσυπογράφω. Ο Νίκος είναι ο παλαιότερος της παρέας και η γνώμη του είναι βαρύνουσα.

Οι καινούριες επτά θέσεις:

1. Η ιδιαιτερότητα της φορεσιάς της γυναικείας μορφής του ομίλου. Το φόρεμα είναι ανοιχτόχρωμο λουλουδάτο και στο εσωτερικό του έχει δύο συρραμένα συρμάτινα στεφάνια, ώστε να κρατιέται ανοιχτό - στητό μέχρι το έδαφος. Η ιδιαιτερότητα αυτή δεν είναι τυχαία, αφού διατηρείται με ιδιαίτερη επιμέλεια. Πάντως είναι υπαρκτή. Υπάρχει αντίρρηση;
2. Οι νέοι κοσμοφόροι τελεστές του δρωμένου φέρουν «πάλες», ξίφη στολισμένα με κορδέλες, φούντες, που τα κρατούν στη διάρκεια της πομπής οι χορευτές ανάποδα, από τη μύτη, Κατά διαστήματα βλέπουμε τους χορευτές να πιάνουν τις πάλες από τις λαβές τους, να στρέφονται κατά μέτωπο κατά ζεύγη, και με δίσημους πόδες στα βυζαντινά μέτρα με Παιονικούς κατά τα αρχαία μέτρα, να σταυρώνουν, και να χτυπούν, σαν σε εικονική μάχη, τα σπαθιά. Τα σπαθιά διακρίνονται σε γιαταγάνια και πάλες [βλ. ιστ. Στουγιαννάκη σελ. 57 όπου αι μάχαιραι (γιαταγάνια), τα ξίφη (πάλαι)]. Για τους ρυθμούς βλ. Βαλσαμίδη «Οι ρυθμοί…», όπου ο Παιονικός αποτυπώνεται σε υυυ- (βραχύ, βραχύ, βραχύ, μακρό). Τα βήματα στα αντικρίσματα είναι μετρήσιμα, υπαρκτά. Υπάρχει αντίρρηση;
3. Όλοι οι χοροί έχουν ονόματα Ελληνικά, πλην ενός, του Νιζάμικου, που μόνος από τους χορούς του ομίλου φέρει Τουρκικό όνομα. Με αυτό το δεδομένο, τι δεν έκανα γι’ αυτόν τον χορό, γιατί α) μου αρέσει και τον χορεύω (!) β) σ’ αυτόν γυρνούν όλοι οι άλλοι (παρατήρηση του μ. Π. Νόλκα, πατέρα του πρωτοχορευτή Πέτρου Νόλκα) και γ) έπρεπε να πεισθώ ότι παρά το όνομα δεν είναι ο χορός Τούρκικος, αλλιώς η θεωρία μου περί της Ελληνικότητας του δρωμένου θα παρουσίαζε μια κάποια μικρή έως μεγάλη ρωγμή.  Προχώρησα σε προσεκτική και διακριτική έρευνα στην Τουρκία με τους φίλους μου Αχμέτ και Τσανάν Ντογκάν ειδικούς στους χορούς στην Τουρκία (δεν λέω Τουρκικούς, έχω τους λόγους μου). Η όλη αλληλογραφία είναι καταγεγραμμένη στις Ψηφίδες (Α΄ τόμος, 2002 σελ. 270, 273, 277-282).  Συμπέρασμα: δεν υπάρχει Τουρκικός χορός ούτε σαν χορός ούτε σαν όνομα «Νιζάμικος»! Αυτό μόνο του, βεβαίως, δεν λέει τίποτε. Χρειαζόταν θετική απόδειξη ότι ο χορός είναι Ελληνικός και χορεύονταν κατά παράδοση από μόνους τους Έλληνες. Η απόδειξη ήρθε με την έρευνα και τη μελέτη. Η λέξη νιζάμι είναι λέξη Αραβική, που πέρασε στο Τουρκικό λεξιλόγιο και σημαίνει «τάξη», αυτό που λέμε επιβολή της τάξης. Επιφορτισμένοι με αυτό το έργο στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν οι Αρματολοί και δεν υπάρχει αντίρρηση ότι οι αρματολοί ήταν Έλληνες. Με δεδομένο μάλιστα ότι Αρματολοί και Κλέφτες είναι «συγκοινωνούντα δοχεία» δεν θα ήταν λάθος να πούμε ότι ο Νιζάμικος είναι Αρματολικοκλέφτικος Ελληνικός χορός.
4. Η θέση του Στουγιαννάκη αν και διατυπώθηκε πριν ένα αιώνα είναι ακόμη πιο προχωρημένη. Προβάλλει το δρώμενο ως απόδειξη της Ελληνικής προέλευσης των κατοίκων της Νάουσας, μαζί με τα άλλα ήθη και έθιμα και την Ελληνική γλώσσα, στοιχεία γνήσια, γνήσιας καταγωγής, που και κατά την διατυπωθείσα άποψη του γλωσσολόγου ομότιμου καθηγητή κ. Τσολάκη στη διάρκεια πρόσφατης διάλεξής του για τη Μακεδονία στις 12 Μαΐου στην Εστία Μουσών, που οργανώθηκε με πρωτοβουλία του συλλόγου «Αράπιτσα» διατηρήθηκαν με τόση καθαρότητα στη Νάουσα όσο σε λίγους τόπους. Ο Στουγιαννάκης ήταν θρήσκος, αρνητικός σε εξωεκκλησιαστικά δρώμενα, ήταν όμως και διδάκτωρ της Φιλολογίας. Η εποχή του πρόσθετα είχε και άλλες δυσκολίες. Γνωρίζω καλά τις συνθήκες της εποχής, μελέτησα όσο λίγοι την εποχή. Μπράβο του Στουγιαννάκη, που την ώρα που το δρώμενο θεωρείται ότι ξεκίνησε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, κάποιοι μάλιστα διατύπωσαν την άποψη και γραπτώς, ότι ίσως μεταφυτεύθηκε από τους Γενιτσάρους του Αλή Πασά στην εποχή του πρώτου χαλασμού, πράγμα το οποίο δεν ευσταθεί, όπως δεν ευσταθεί και το 1705 (πήγε να συσχετίσει πανάσχετα πράγματα ο φίλος Τάκης και μια τα παίρνει πίσω, μια τα επαναφέρει στο προσκήνιο άκριτα και αναπόδεικτα) πήρε λοιπόν τη δάδα της γνώσης και πρώτος διακήρυξε ότι η προέλευση του δρωμένου είναι πανάρχαια, όσο η γλώσσα, όσο τα ήθη και τα άλλα έθιμα και διέλυσε την αχλύ της πίστης ότι το δρώμενο γεννήθηκε στην Τουρκοκρατία. Ο Στουγιαννάκης είναι καθαρός. Τολμά και λέει ότι όχι μόνο είναι ο όμιλος, όμιλος κλεφτών και φυσικά οι χοροί κλέφτικοι, αλλά επέχει το δρώμενο θέση στοιχείου Ελληνικής ταυτότητας για τους Ναουσαίους. Αυτή την ανάγνωση κάνω εγώ, φίλε συνάδελφε, κ. Τσίτση ενός χωρίου υποσημειώσεως δύσκολου στην ερμηνεία του, γνωστού όμως από πολλού χρόνου και πολυσυζητημένου με άλλους ερευνητές, όπως με τον κ. Αποστόλου. Βρισκόμαστε μπροστά σε διελκυστίνδα. Νικάει η άποψη ότι το δρώμενο είναι Ελληνικό. Υπάρχει αντίρρηση;
5. Η συνεισφορά του κ. Κούλη, Γενικού Γραμματέως των Ναουσαίων των Αθηνών στον διάλογο πολύ θετική. Α) καταθέτει τη μαρτυρία ότι το δρώμενο παραδόθηκε στη γενιά μας ως «οι Μπούλες». Η θέση μου είναι γνωστή, είμαι απόλυτα σύμφωνος. Μπούλες και μόνο Μπούλες (βλέπε καταγεγραμμένη τη φράση «έρχονται οι Μπούλες … ) στο Βιβλίο του Θ. Μ. Ζιώτα οι Μπούλες της Νάουσας) Β) γνωρίζει ο κ. Κούλης ότι η αλλαγή έγινε με πρωτοβουλία του μ. Πέτρου Δεινόπουλου. Και αναρωτιέται^. Έκανε λάθος ο Πέτρος; Το λάθος ξεκίνησε από ένα λεξικό της Σλαβικής γλώσσας που έλεγε (ο Πέτρος τότε είχε σχέση με τη Σχολή Βαλκανικών Σπουδών) ότι Μπούλα είναι η Τουρκάλα Νύφη. Η θέση του είναι γραμμένη στη Φωνή της Νάουσας, με πρόταση μάλιστα να εξοβελισθεί η Τουρκάλα νύφη από τον όμιλο. Τα λάθη ανθρώπινα. Η επαναφορά όμως στο αληθές είναι χρέος. Σημειώνω ότι στο Γλωσσάρι που συνοδεύει την έκδοση των Αρχείων του Αλή Πασά Μπούλα είναι η καλύπτρα και μπουλωμένη γυναίκα έναι η γυναίκα που φοράει καλύπτρα (Α.Α.Π. τόμος Δ΄ σελ. 247. Οφείλουμε να διατηρήσουμε τη γυναικεία μορφή στο δρώμενο ως κόρη οφθαλμού. Υπάρχει αντίρρηση;
6. Κούρασε αυτή η ιστορία, είναι η άποψη ανώνυμου σχολιαστή στα ΕΠΕΑ ΠΤΕΡΟΕΝΤΑ. Δεν γνωρίζω τις προθέσεις του σχολιαστή, όμως του ξέφυγε ένας όρος: έθιμο είναι. Μεγάλη η συνεισφορά του στο διάλογο. Πράγματι είμαστε μπροστά σε ένα έθιμο που νικάει τον νόμο, γιατί είναι νόμος αποδεκτός σε μήκος χρόνου από όλους, είναι δρώμενο επαναλαμβανόμενο στον χωροχρόνο, πράγμα που φαίνεται και από την εθιμική του ορμή στους δικούς μας χρόνους. Πόσο παλιές είναι αυτές οι σκέψεις παραπέμπω στους Νόμους του Πλάτωνα, στο έβδομο και δωδέκατο κεφάλαιο. Έπεσαν σφραγίδες στα έθιμα, που διαιωνίζονται, από τις μοίρες και κυρίως έβαλε τη σφραγίδα της  η Άτροπος!
7. Για πιστή τήρηση του εθίμου, η επιστασία των παλαιότερων ήταν αποτρεπτική κάθε μεταβολής. Ενδυτές και παλιές Μπούλες επόπτευαν και εποπτεύουν στην πιστή τήρηση της Παράδοσης. Υπάρχει αντίρρηση;

Θα συνεχίσω το διάλογο με άλλο σημείωμά μου και με άλλες επτά θέσεις – παρατηρήσεις για το έθιμο για να μη ξεχνάμε τι βλέπουμε.