Το γλωσσικό ιδίωμα της Νάουσας. Γράφει ο κ. Νίκος Σπάρτσης

Το γλωσσικό ιδίωμά μας είναι μοναδικό στην Ελλάδα θα ’λεγε κανείς, όπως περίπου και των άλλων πόλεων, νησιών κ.λ.π. Ομοιάζει λίγο με τα Καστοριανά όπως φαίνεται από τα κείμενα της Ιφιγένειας Διδασκάλου. Ομοιάζει πολύ λίγο με τα Ρουμπλουκιώτικα και της Χαλκιδικής. 

 Ο Στουγιαννάκης σελ. 45 γράφει: ¨Καταστραφεισών των πόλεων (Μίεζας και Κυτίου), πιθανώς επί των Ρωμαίων, οι κάτοικοι με μύριες πιέσεις και ταλαιπωρίας παρά των κατακτητών πήγαν στην Παληονιάουσταν, επέπεσαν βαθμιδόν εις αμάθειαν. Γλώσσα των ορεινών εκείνων κατοίκων ήτο η Ελληνική καθαρωτέρα της λαλουμένης εν ...

πολλαίς πόλεσι πέριξ, εγγύς, κατωτέρω της Ναούσης κείμενες, δεν συνέτεμον τας λέξεις π.χ. το σουσάμι εις σάμι, το κοχλιάριον εις χλιάρ όπως οι κάτοικοι της γείτονος Βεροίας ή του Αρκοχωρίου και Τριλόφου. Προσπάθειαι Βουλγάρων και Ρωμούνων απέβησαν μάταιαι να μεταβάλλωσι τον εθνικόν χατακτήρα του ορεινού και αγροίκου Ναουσαίου και να τον χρήσουν ομόφυλόν προς ένα εκ των δύο λαών¨.

            Η καταγωγή του προπάππου μου Ντίνη Σπάρτση που σφάχτηκε στο Κιόσκι το 1822 ήταν από το Δραζίλοβο (τώρα Μεταμόρφωση) που είχε 450 οικογένειες μέχρι το 1800 πριν το χαλασμό. Άλλοι Ναουσαίοι καταγόμενοι από κει ήταν οι Καρακωσταίοι, με τους οποίους διατηρήσαμε κουμπαριές  πριν το 1800 μέχρι σχεδόν σήμερα, οι Ρέντηδες, Μπρουβαλαίοι, Τσάτσαδες, Ίλκουδες, Παπαναστασαίοι, Παπαλώλας, Λόγγος, Ρούκαλης και άλλοι πολλοί. Δεν ήταν Βουλγαρόφωνοι όπως ισχυρίζονται μερικοί, ομιλούσαν μόνο Ελληνικά και ήσαν χριστιανοί ορθόδοξοι. Αυτό αποδεικνύεται με την παραδοσιακή γλώσσα με την οποία γεννήθηκα, μεγάλωσα και έγραψα αβίαστα τους σιακάδες στη Φωνή της Ναούσης από το 1952 σαν απίδουλας (ακρίδα) αρχικά και Παληός ή Νόνης στο τέλος. Πριν το 1800 όπως γράφει και ο Μανώλης Βαλσαμίδης στη ¨Νιάουστα¨ περιοδικό τεύχος 135 σελ. 13 – 20 ¨ότι τότε στη Νάουσα ήρθαν από το Δραζίλοβο μια πανίσχυρη οικογένεια από την Έδεσσα με τα παρακλάδια του Βιλαέτ Κοτζιάμπαση Κύρικου γιού του Αντωνάκη Αναστασίου.

Δεν διάβασα τίποτα, δεν ρώτησα κανέναν. Την Ναουσαίϊκη την μιλούσαμε στο σπίτι μας όλη η οικογένεια, παππούς, γιαγιά, μητέρα, πατέρας και τα άλλα τέσσερα μεγαλύτερα αδέρφκια μου, δυό αδερφές και δυό αδερφοί, εγώ ήμουν ο βενιαμίν, μέχρι σχεδόν το 1935 – 40. αν μιλούσαν βουλγάρικα, τότε και γω θα μιλούσα, όπως έγινε με τα παιδιά των Εδεσσαίων ή των άλλων χωριών του κάμπου μας που μιλούν ακόμη όλοι τη γλώσσα αυτή στο σπίτι τους τουλάχιστον ή μεταξύ τους.

Πιστεύω ότι είμαι ο πρώτος διδάξας τη χρήση σε κείμενα την παραδοσιακή μας ομιλία, όπως οι σιακάδες από το 1952 στη Φωνή της Ναούσης, σαν βιβλίο ¨ΣΔΙΑΚΑΔΕΣ ΝΙΑΟΥΣΤΙΝΟΙ¨ που δημοσιεύτηκε το 2005 με 4.869 ερμηνευμένες Ναουσαίϊκες λέξεις, τα ¨ΑΝΤΕΤΧΙΑ ΣΤΗ ΝΙΑΟΥΣΤΑ¨ το 2004, με 4.049 λέξεις, χώρια τα ¨ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ¨.

Οι ¨ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ¨ είναι μια σοβαρή ερευνητική εργασία, με δύο χιλιάδες παροιμίες που επελέγησαν από είκοσι χιλιάδες Ελληνικές παροιμίες 10 σχετικών βιβλίων, δείχνουν κι’ αυτές την ιδιαιτερότητα των Ναουσαίων προγόνων μας και το ανοιχτό μυαλό τους. Αν προσέξουμε λέξη προς λέξη την παραδοσιακή μας γλώσσα βρίσκουμε ότι οι περισσότερες λέξεις είναι μεταλλαγμένες αρχαιοελληνικές ή έχουν ρίζα αρχαιοελληνική.

Το γεγονός είναι ότι οι κάτοικοι της Μίεζας, μιας μεγάλης πόλης που εκτεινόταν από τον Πλάτανο της Πλακένιας μέχρι τον Κοπανό και τα Λευκάδια σε έκταση δύο χιλιάδων στρεμμάτων και πάνω, δεν μπορεί να φύγαν πολύ μακριά από τα σπίτια τους, να μετανάστευσαν ή να σκοτώθηκαν με τον ερχομό των Ρωμαίων το εκατό διακόσια Μετά Χριστόν ή ακόμα να εξαχνώθηκαν γίναν από στερεό αέριο στο διάστημα, κυνηγήθηκαν από τους κατακτητάς ανηλεώς και αναγκάστηκαν να φύγουν σε άλλα ασφαλέστερα μέρη στα γύρω ορεινά χωριά του Βερμίου και όπως φαίνεται δεν έφυγαν όλοι μαζί την ίδια χρονιά αλλά σιγά – σιγά μέχρι σχεδόν το 500 και ύστερα, Μετά Χριστόν, όπως αποδεικνύεται από τον παλαιοχριστιανικό ναό που βρέθηκαν θεμέλιά του στο Τσιφλίκι τα τελευταία χρόνια και που υπολογίζεται ότι κτίστηκε το 400 Μετά Χριστόν. Δεν μπορεί να πήγαν μόνο στην Παληονάουστα όπως γράφει ο Στουγιαννάκης στο βιβλίο της ιστορίας μας σελ. 37, 38 και 45 αλλά πήγαν και σε άλλα πολλά κοντινά σχετικά μέρη όπως το Δραζίλοβο, Άνω Σέλι (Πριόνια), Κάτω Σέλι, Περισιώρι, Σκοτίνα (Γραμμένη), Μαρούσια, Κουτσιούφλανη, Όσλιανη, αλλά και σε πολλά χωριά όπως η Βολάδα ή Βολόγγες πριν απ’ τα Πριόνια, Διχαλεύρι, και πριν να έρθουν οι πρόσφυγες το Μέγα Ρεύμα, Φέτιστα, Πολλά Νερά, Μπέλαβοντα, Άνω και Κάτω Γιαννακό (Γιαννακοχώρι), Γκύμνοβο, και τα χωριά του Κάμπου γύρω από τη Νάουσα πιθανώς. Την εξυπνάδα και το σπινθηροβόλο πνεύμα των Ναουσαίων προγόνων μας (της πλειοψηφίας), όπως και το δέσιμο και η σύμπνοια μεταξύ τους υποδηλώνουν οι παροιμίες μας, τα παραδοσιακά μας τραγούδια. Η απόφασή τους να επαναστατήσουν το 1822με ομοψυχία σχεδόν, να πολεμήσουν τους Βουλγάρους κομιτατζήδες το 1900 -  1908, στους Βαλκανικούς πολέμους το 1912 – 14, να φύγουν με το χαμόγελο στα χείλη το 1940 και να πολεμήσουν στην Αλβανία και στην Εθνική Αντίσταση το 90% στα 1941 – 44.

Τα εν λόγω παραπάνω χωριά ήταν πολύ κοντά το ένα με το άλλο, έτσι δεν έπαψαν να έχουν στενές επαφές μεταξύ τους για ανταλλαγή τροφίμων και άλλων αγαθών, να έχουν στενούς συγγενικούς δεσμούς σε ονομαστικές γιορτές, αρραβώνες, γάμους, βαφτίσια και άλλα. Ήταν όμως μια κλειστή σχετικά κοινωνία λόγω της έλλειψης των σημερινών συγκοινωνιακών μέσων και η αρχαιοελληνική τους γλώσσα μετέπεσε με τα πολλά χρόνια σιγά – σιγά στην παραδοσιακή μας Ναουσαίϊκη. Μετά τη μεσολάβηση και της Τουρκοκρατίας παρεισέφρησαν και αρκετές τούρκικες λέξεις, όπως νοντάς μιντιρχούκι, και άλλες πολλές.

Οι Ναουσαίοι πρόγονοί μας δεν προήλθαν καθόλου ούτε κατά διάνοια  από την Ήπειρο, όπως πιθανολογεί ο φίλος Στέργιος Αποστόλου στο νέο του βιβλίο ¨ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΤΟΥ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΙΔΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ¨, ήταν Μιεζαίοι. Θέλω να πιστεύω ότι με τα βιβλία μου, άφησα μια καλή παρακαταθήκη και αρκετά εφόδια για όλους τους Ναουσαίους και για την ¨ΤΡΙΛΟΓΙΑ¨ του η οποία είναι πράγματι ένα σοβαρό, κοπιαστικό και αξιόλογο έργο, που τιμά τη Νάουσα και τον ίδιο και ολοκληρώνει τη δική μου προσπάθεια κι εργασία προσφοράς για τη Νάουσα που όλοι αγαπάμε.