οποίος αριθμεί το 1913 182 άρρενες και 156 θήλεις σύνολο 338, εγκαθίστανται (μετά το 1922) πρόσφυγες πόντιοι 112 οικογένειες με σύνολο ατόμων 469. Διακριτή και σε κοινωνική απόσταση η καινούρια εγκατάσταση, συν το χρόνω βαδίζει και αυτή προς ολότητα με τις συναναστροφές από τα πρώτα σχολικά βήματα των νέων βλαστών της, την εκκλησιαστική και κοινοτική ζωή, τις ασχολίες (αγροτικές, εμπορικές) και τις επιγαμίες.
Ανταγωνισμοί πάντοτε υπάρχουν. Στις διαφορές θυμόμαστε τις ρίζες και τότε είμαστε απλά "ωραίοι" ως Έλληνες.
Θα μείνω λίγο στην επιγραφή του πρωτομάστορα που χτίζει τον κατεστραμμένο ναό της Ζωοδόχου Πηγής. Δεν θα την ονομάσω κτητορική, γιατί δεν περιέχει όλα τα στοιχεία μιας κτητορικής επιγραφής. Ποια είναι τα στοιχεία αυτά; Ο κτήτωρ, ποιος δηλαδή ανεγείρει τον ναό. Στις εκκλησιές μπαίνει ο επίσκοπος, ο χορηγός, η ημερομηνία των εγκαινίων, ο πρωτομάστορας. Όταν ο ναός είναι μοναστηριακός, τότε έχουμε τον ηγούμενο, τον χορηγό κλπ. Στην επιγραφή του νέου ναού της Ζωοδόχου Πηγής, που έχει όπως παρακάτω:
Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ
ΑΝΕΓΈΡΘΗ ΤΟ 1615
ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗΚΕ ΤΟ 1935
ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΕΛΕΣΙΔΗ ΗΛΙΑ
ΕΚ ΠΟΝΤΟΥ.
Δεν υπάρχει το ποιος είχε την πρωτοβουλία, με τίνος δαπάνη ανεγείρεται ο ναός. Είναι η Μητρόπολη, η κοινότητα, είναι κάποιοι ιδιώτες;
Ο χρόνος ανέγερσης του ναού, 1935, δεν είναι πολύ μακριά και οι μνήμες, ασφαλώς, του Κοινού θα μας βοηθήσουν να ξεδιαλύνουμε το ποιος είναι ο κτήτωρ. Θα το ερευνήσω και περιμένω βοήθεια. Πρέπει όμως να παρατηρήσω ότι η επιγραφή, που έτσι ή αλλιώς μένει στην πρόσοψη του ναού, προβάλλει τον πρωτομάστορα και μόνο. Και θέλω να πιστεύω ότι δεν υπάρχει πρόθεση στην απόκλιση από την παράδοση. Η παρατήρησή μου μπαίνει υπό αίρεση, ώσπου να έχουμε στη διάθεσή μας όλα τα στοιχεία της ανέγερσης. Σημασία έχει ότι έχουμε ένα κτίσμα, που συμπαρασύρθηκε στην καταστροφή με τα χωριά Άγιος Νικόλαος και Ντελιμάνι και ανεγείρεται με ξεχωριστή, μάλιστα, ευαισθησία και κοσμεί την περιοχή.
Και τώρα πάμε στα πιο δύσκολα. Στην επιγραφή που ο Κελεσίδης Ηλίας εντοίχισε στον ναό και περισώζει τον χρόνο ίδρυσης του πρώτου ναού της Ζωοδόχου Πηγής. Μπράβο στους πρωτομάστορες, που όταν στα χαλάσματα εύρισκαν τέτοιες επιγραφές δεν τις άφηναν να χαθούν. Η επιγραφή είναι μικρών διαστάσεων και έχει μεγάλη απόκλιση από τις συνήθεις επιγραφές, που στα χρόνια εκείνα (1615 και επέκεινα) ακολουθούσαν ένα τυπικό είτε ήταν ναοί ενοριακοί, είτε καθολικά μοναστηριών. Και πρώτα - πρώτα ως προς τον τρόπο καταγραφής του ιδρυτικού - κτητορικού χρόνου. Επ' αυτού όμως θα επανέλθουμε.
Η ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ "ΧΑΡΙΕΣΣΑ".
Κάποτε στον τόπο του σημερινού χωριού δεν υπήρχε τίποτε. Πιθανώς κάποιες κοπάνες για το ρίζι, η καλλιέργεια του οποίου ήταν γνωστή στις βαλτώδεις εκτάσεις της περιοχής. Ακμαίοι οικισμοί υπήρχαν δύο. ο ένας οικισμός βρίσκονταν Δυτικά της σημερινής Χαρίεσσας, στην τοποθεσία Κάτω Άγιος Νικόλαος, σε αντιδιαστολή προς τον της Ναούσης. Και ο άλλος Νότια προς τον Βάλτο, το Ντελημάνι, στον οποίο ανήκε η Ζωοδόχος πηγή.
Ο πρώτος οικισμός, του Αγίου Νικολάου, αναγράφεται σε παλαιό χάρτη, γεγονός που βεβαιώνει τις πληροφορίες της Παράδοσης και είναι σε επαφή με την αρχαία πόλη Μίεζα, την πόλη του Πευκέστα, του γνωστού από την ιστορία σωματοφύλακα του Μεγάλου Αλεξάνδρου - στρατηγού - Διοικητή της Περσίδος. Για την τοπογραφία της περιοχής, όλοι οι ονομαστοί τάφοι των Μακεδόνων που ανακαλύφθηκαν και είναι επισκέψιμοι σήμερα (λέμε), γνωστοί ως "τάφοι των Λευκαδίων" γειτνιάζουν με τον Άγιο Νικόλαο. Ένας σε επαφή με τον Άγιο Νικόλαο χάθηκε για την αρχαιολογική υπηρεσία και ένας άλλος, δεν λέω πού, φοβάμαι πως θα χαθεί. Κάποιες αρχές περί άλλα τυρβάζουν.
Μπορούμε να δεχτούμε ότι οι κάτοικοι του Αγίου Νικολάου είναι Μιεζείς; Καθόλου απίθανο. Ευγενείς, με υψηλό φρόνημα, εραστές του τόπου, δεν μπορώ να αποκλείσω συνέχεια. Για το Ντελημάνι δεν έχω πληροφόρηση, παρά μόνο από την Παράδοση, ότι ήταν οικισμός ακμαίος στα χρόνια της Τουρκοκρατίας μέχρι της καταστροφής του. Καταστράφηκε μαζί με τον οικισμό του Αγίου Νικολάου για την ίδια αιτία. Τι συνέβη:
Θα πάμε στον μύθο που λέει ότι κάποτε ήρθε στην περιοχή ένας φορατζής με μια καμήλα και ένα καμηλάκι. Έβαλε τόσο βαρείς φόρους στους οικισμούς του Αγίου Νικολάου και του Ντελημάνι που οι κάτοικοι επαναστάτησαν, του σκότωσαν το καμηλάκι, εγκατέλειψαν τα χωριά τους και εγκαταστάθηκαν στις κάτω κοπάνες. Εκεί ίδρυσαν τον κάτω Κοπανό και κατοίκησαν σε χωριστούς μαχαλάδες, από τη μια πλευρά οι του Αγίου Νικολάου και από την άλλη οι από το Ντελημάνη. Αυτά λέει ο μύθος, όπως μου τον αφηγήθηκε ο μακ. Νικ. Γώγος. Ο Νικόλας μου εμπιστεύθηκε τα παιδιά του, τον Δημήτρη (σπούδασε Γυμναστής, έφυγε νωρίς) τον Βασίλη, οδοντίατρο στη Νάουσα και τον Θανάση, καλό αγρότη και ψάλτη.
Ο μύθος έχει ιστορική βάση. 1. Οι σουλτάνοι νοίκιαζαν τους φόρους κατά περιοχές σε κεφαλαιούχους υπηκόους της αυτοκρατορίας, Τούρκους, Άραβες και Έλληνες. Και αυτοί εισέπρατταν για λογαριασμό τους το ένα άλλο ένα. 2. Πολλοί πληθυσμοί αντιδρούσαν στη βαριά φορολογία που μπορεί να βάρυνε και από Αγιάνηδες, Μπέηδες, Βαλήδες, Πασάδες. Όποιος προλάβαινε έβαζε φόρους. Η αντίδραση των πληθυσμών έφτανε στην απειλή (πραγματοποιήσιμη πολλές φορές - έχουμε μετεγκαταστάσεις πληθυσμών) "πάρτε τα σπίτια μας, εμείς φεύγουμε". 3. Τα παραπάνω τεκμηριώνονται από πάμπολλες περιπτώσεις, από έγγραφες αναφορές ακόμη και φιρμάνια (Εμμ. Βαλσαμίδης, Νάουσα 1906 - 1922, σελ. 13, 14, 257, Ν. Μοσκοβάκης, το εν Ελλάδι δίκαιον επί Τουρκοκρατίας, σελ. 79, και Φ. Κοντογιώργης, Κοινωνική δυναμική και αυτοδιοίκηση, σελ. 69).
Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή εγκαθίστανται στον Κάτω Κοπανό και πρόσφυγες, Πόντιοι. Κάποιος μπορεί να μας δώσει τον συσχετισμό με αριθμούς οικογενειών. Ακόμη και το διάταγμα που η Κοινότητα Κάτω Κοπανού μετονομάστηκε σε Κοινότητα Χαριέσσης. Για ό,τι διαφορετικό, είμαι όλος αυτιά!
ΖΩΟΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ ΧΑΡΙΕΣΣΑΣ. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΑ ΔΥΣΚΟΛΑ
Δημοσιεύονται παρακάτω τρεις φωτογραφίες και την επιγραφή στη φωτογραφία, το ενθύμιο, πολύ ενδιαφέρουσες. Όχι γιατί μας πάνε πίσω, και γι' αυτό, αλλά και γιατί μας προβληματίζουν. Η πρώτη φωτογραφία σύμφωνα με την επιγραφή βγήκε μπροστά στο ναό της Θεοτόκου την ημέρα των εγκαινίων της Ζωοδόχου Πηγής.
Όπως αναφέρεται στην επιγραφή "Ενθιμιον τα εγενια τη θεοτόκου οταν εγινε η εκλισια ζοοδοχου πιγι Δεσπότης Καλίνικος" ο Δεσπότης είναι ο Καλλίνικος, που σημαίνει ότι η φωτογραφία έχει βγει πριν το 1922. Αλλά τότε, για ποια εγκαίνια συζητάμε, όταν γνωρίζουμε από επιγραφή του αρχιτέκτονα - πρωτομάστορα Κελεσίδη Ηλία (βλ. φωτο) ότι ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής "ανεγέρθη" το 1935.
Δεν βιάζομαι να βγάλω συμπεράσματα. Η έρευνα θέλει υπομονή και πάλι υπομονή, πολλή υπομονή. Στη φωτογραφία σαφώς είναι ένας Μητροπολίτης της Μητρόπολης Βεροίας - Ναούσης, που μπορεί να είναι ο Καλλίνικος, αν η φωτογραφία είναι πριν το 1922, μπορεί να είναι ο Κωνστάντιος (13 Οκτωβρίου 1922 - 5 Φεβρουαρίου 1924), ο Χρυσόστομος (Απρίλιος 1924 - 7 Οκτωβρίου 1924), ο Σωφρόνιος (7 Οκτωβρίου 1924 – 19 Νοεμβρίου 1927) ή ο Πολύκαρπος (Νοέμβριος 1927 - Φεβρουάριος 1943) (βλ. Νάουσα 1906-1930, Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα, Τα πρακτικά της Αντιπροσωπείας).
Για την ταυτότητα του Μητροπολίτη δημοσιεύω την άλλη φωτογραφία, της απελευθέρωσης της Βέροιας το 1912, όπου σαφώς ο Μητροπολίτης είναι ο Καλλίνικος. Μοιάζουν ή δεν μοιάζουν οι Μητροπολίτες των δυο φωτογραφιών, είναι ή δεν είναι το ίδιο πρόσωπο, θα μας το πει κάποιος επαΐων από την Μητρόπολη προς την οποία αποτάθηκα. Ο Μητροπολίτης, όποιος και αν είναι, περιστοιχίζεται από τον Ιερό Κλήρο της περιοχής του Βάλτου (βλ. Πηνελόπη Δέλτα, Στα μυστικά του Βάλτου). Θα μείνουμε όμως στο δεύτερο πρόσωπο, που είναι στα δεξιά του Μητροπολίτη και είναι ο φαρμακοποιός Φίλιππος Αρνής από τη Νάουσα.
Ο μπαρμπα - Φίλιππας Αρνής είναι ένας από τους ταγούς της Νάουσας και του πρέπει κάθε σεβασμός και δικαιολογημένα κάθεται στα δεξιά του Μητροπολίτη. Φιλόπτωχο το φαρμακείο του Αρνή και ο ίδιος μέλος της Επιτροπής Μακεδονικού Αγώνα στη Νάουσα επιφορτισμένος με την περίθαλψη των τραυματιών του ανορθόδοξου εκείνου πολέμου στην καρδιά της Μακεδονίας. Ο μπαρμπα - Φίλιππας ήταν αυτός που έκανε τις αλλαγές στο τραυματισμένο χέρι του Καπετάν Άγρα, όταν εκείνος αποσύρθηκε από τον Βάλτο λόγω του τραύματός του και της ελονοσίας. Περισσότερα γι' αυτόν μπορεί κανείς να βρει στα όσα βιβλία γράφτηκαν για τον Μακεδονικό Αγώνα και στην συνέντευξη που δίνει για τα γεγονότα της εποχής του Μακεδονικού Αγώνα, σε ηλικία 77 ετών, στις 2/3/1958, στον εξ Εδέσσης δάσκαλο Γεώργιο Γεωργιάδη (βλ. Μανώλης Βαλσαμίδης, Ψηφίδες τ. 4ος και εφημερίδα "Άποψη" της Έδεσσας στις 4/8/2010).
Θέλω να ευχαριστήσω θερμά όλους που με συνέδραμαν στη συλλογή πληροφοριών. Τους Γιάννη Ρότζιο, Ηλία Τσέχο, Βασίλη Γώγο, Τάκη Μπάιτση και τον Δημήτρη Σαράτση. Οι φωτογραφίες "ενθύμιον" και του πρωτομάστορα Κελεσίδη Ηλία είναι του πατρός Γερασίμου Μπεκέ και του Ηλία Τσέχου αντίστοιχα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου